3ο αισθητικό πεδίο: Επιφάνεια & δυνάμεις

Το άρθρο είναι μέρος της σειράς Θεωρία των αισθητικών πεδίων

Τα 6 αισθητικά πεδία

1ο αισθητικό πεδίο Φως 2ο αισθητικό πεδίο Χρώμα 3ο αισθητικό πεδίο Επιφάνεια & Δυνάμεις Gestalt 4ο αισθητικό πεδίο Βάθος & Όγκος 5ο αισθητικό πεδίο Χρόνος 6ο αισθητικό πεδίο Ήχος

Δείτε επίσης...

...

disclaimer for flickr photos

Please read: All copyrighted flickr photos shown in this page are not hosted here but shared directly from flickr.com because their respective owners allow so by having enabled the sharing function. If you don't want for your photos to be shared here, please disable sharing on your flickr preferences page. In any case, all photos here are credited and link back to their original flickr photo pages.

Το 3ο αισθητικό πεδίο είναι η διδιάστατη επιφάνεια, δηλαδή ο χώρος πάνω στον οποίον απεικονίζονται τα είδωλα. Για το ζωγράφο είναι το χαρτί ή ο καμβάς, για το φωτογράφο το φωτογραφικό χαρτί, για την τηλεόραση ή τον κινηματογράφο η οθόνη ή το πανί.

Είδωλα είναι οι απεικονίσεις πάνω στην επιφάνεια των πραγματικών αντικειμένων (δηλαδή των αντικειμένων που υπάρχουν στον πραγματικό τριδιάστατο κόσμο στον οποίο ζούμε).

Η θεωρία του 3ου αισθητικού πεδίου ασχολείται κυρίως με γραφικά αντικείμενα.

Ως γραφικά αντικείμενα θεωρούνται όλες οι οντότητες πάνω στην επιφάνεια που φαίνονται να έχουν μια σχετική ομοιομορφία που τις ξεχωρίζει από τις άλλες οντότητες. Για παράδειγμα μπορεί να έχουν σχετικά ομοιόμορφο χρώμα ή μοτίβο, σχετικά ξεκάθαρο περίγραμμα ή άλλες κοινές ιδιότητες που να κάνουν τη συγκεκριμένη οντότητα να εμφανίζεται σαν ενιαία. Κατά κανόνα, στη συγκεκριμένη ανάλυση, δεν ενδιαφέρει τόσο αν το γραφικό αντικείμενο είναι ή όχι το είδωλο κάποιου πραγματικό αντικείμενο. Ένα γραφικό αντικείμενο μπορεί να είναι είδωλο, μέρος ειδώλου ή τίποτα από τα δύο. Η μελέτη του 3ου αισθητικού πεδίου ασχολείται κυρίως με τις σχέσεις των μορφών μέσα στην επιφάνεια, αδιαφορώντας σε μεγάλο βαθμό για τον αν ανάγονται ή όχι σε πραγματικές οντότητες. (Με άλλα λόγια ασχολείται κυρίως με το τι βλέπουμε και λιγότερο με το τι πραγματικά είναι).

Γενικά, το επίθετο γραφικός αναφέρεται σε στοιχεία και ιδιότητες που εμφανίζονται εντός της επιφάνειας και μόνο. Για παράδειγμα λέμε γραφικό βάρος ή γραφική μάζα εννοώντας το πόσο "βαρύ" φαίνεται ένα γραφικό αντικείμενο μέσα στην επιφάνεια. Ένα πραγματικό αυτοκίνητο ας πούμε είναι κάτι αντικειμενικά βαρύ. Ένα γραφικό αντικείμενο όμως που αντιστοιχεί σε ένα αυτοκίνητο στο φόντο μιας φωτογραφίας και εμφανίζεται πιο μικρό από ένα πρόσωπο σε πρώτο πλάνο έχει ελάχιστο γραφικό βάρος (βλ. παρακάτω και: Έλξη της μάζας).

Τα περισσότερα γραφικά αντικείμενα είναι ταυτόχρονα και σχήματα αλλά γραφικά αντικείμενα μπορεί να θεωρούνται επίσης το φόντο καθώς και στοιχειώδεις οντότητες όπως η γραμμή και το σημείο (για ορισμό σχήματος και φόντου βλ. παρακάτω).

Τα γραφικά αντικείμενα μπορεί να είναι απλά (όπως μια γραμμή ή ένας κύκλος) αλλά μπορεί να είναι και σύνθετα δηλαδή να αποτελούνται από άλλα μικρότερα γραφικά αντικείμενα.

Τα γραφικά αντικείμενα μπορεί να είναι επίσης και αόρατα (δηλαδή να μην τα βλέπουμε αλλά να αντιλαμβανόμαστε έντονα την ύπαρξή τους). Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το διάνυσμα του βλέμματος (βλ. παρακάτω: Διανύσματα).

Παράγοντες δόμησης της επιφάνειας

Λόγος πλευρών

Φωτογραφία

• 1:1 (μεσαίο φορμά)
• 4:3 ή 1.33:1 (ψηφιακές τσέπης point 'n shoot)
• 3:2 ή 1.5:1 (DSLR)
• 5:3 ή 1.66:1
• 16:9 ή 1.77:1 (HDTV)
• 3:1 (πανοραμικές)

Πραγματικό μέγεθος αντικειμένου

Όταν ο θεατής βλέπει το είδωλο ενός πραγματικού αντικειμένου πάνω στην διδιάστατη επιφάνεια, το βλέπει πάντα σε διαφορετική διάσταση απ' ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, το είδωλο ενός αυτοκινήτου σε μια τυπωμένη φωτογραφία μπορεί να έχει μήκος 2 εκατοστά ή το είδωλο ενός ματιού σε ένα κοντινό πλάνο στον κινηματογράφο μπορεί να έχει μήκος 2 μέτρα πάνω στο πανί.

Ο θεατής βλέποντας τα είδωλα υποθέτει αυτόματα το μέγεθος του πραγματικού αντικειμένου. Αυτό το πετυχαίνει κάνοντας κάποιους (ασυνείδητους) συσχετισμούς.

Συσχετίσεις μεγέθους

Σχέση με την Επιφάνεια

Αν τα είδωλα είναι άγνωστα στο θεατή ή δεν μπορεί να καταλάβει τι είναι, τότε το μόνο πράγμα με το οποίο μπορούν να συσχετιστούν είναι η επιφάνεια. Αν το είδωλο είναι μεγάλο σε σχέση με την επιφάνεια, ο θεατής τείνει να θεωρεί ότι το πραγματικό αντικείμενο είναι μεγάλο και αντίστροφα, μικρό είδωλο σε σχέση με επιφάνεια υποδηλώνει μικρό πραγματικό αντικείμενο.

Γνώση του αντικειμένου

<mediaplayer width='400' height='225' title= creator= date= description= image=> http://www.youtube.com/watch?v=QJoTBlDfVhk </mediaplayer> Στην ταινία Top Secret υπάρχει ένα έξυπνο παιχνίδι με τη σταθερότητα μεγέθους. Σε πρώτο πλάνο υπάρχει ένα τηλέφωνο (γνωστό αντικείμενο). Το μυαλό του θεατή "κλειδώνει" στο μέγεθος που θεωρεί ότι έχει ένα τηλέφωνο. Όταν όμως αργότερα γίνεται συσχέτιση με κάποιον άνθρωπο (που υπερισχύει) βλέπουμε ότι το τηλέφωνο είχε στην πραγματικότητα μεγαλύτερο μέγεθος. (Σημείωση: Το αστείο εδώ είναι ταυτόχρονα και αυτοαναφορικό καθώς σατιρίζει την ίδια την έννοια της προοπτικής που κάνει τα αντικείμενα να φαίνονται μεγάλα)

Σταθερότητα μεγέθους

Όταν το αντικείμενο είναι γνωστό ο θεατής θεωρεί πάντα ότι το πραγματικό μέγεθος είναι αυτό που γνωρίζει ανεξάρτητα από το μέγεθος του ειδώλου πάνω στην επιφάνεια.

Συσχέτιση περιβάλλοντος

Συσχέτιση περιβάλλοντος. (Φωτο: Απόστολος Μαϊκίδης)

Απόλυτο μέγεθος ειδώλου

• Μέγεθος ειδώλου και σχετική ενέργεια
  • Άνθρωποι & αντικείμενα
• Ανθρώπινη κλίμακα
  • Μικρότερο
  • 1:1
  • Μεγαλύτερο

Επαγωγικές και αφαιρετικές προσεγγίσεις

βλ. Επαγωγή και απαγωγή

Δυνάμεις

Κύριες κατευθύνσεις: Οριζόντια & Κατακόρυφη

Οριζόντιο

• Ηρεμία
• Ομαλότητα
• Φύση
• Θηλυκό

Κατακόρυφο

• Ισχύς
• Ψυχρότητα
• Δύναμη
• Πνεύμα
• Αρσενικό

Συνδυασμός οριζόντιου – κατακόρυφου

Ο κόσμος μας!

Κλίση ως προς το οριζόντιο

• Αστάθεια ή
• Ισχυρός δυναμισμός

Μαγνητισμός του πλαισίου

Έλξη της πάνω πλευράς

Η έλξη της πάνω πλευράς είναι πολύ ισχυρή. Το αντικείμενο μοιάζει κρεμασμένο από την πάνω πλευρά.	Η έλξη της πάνω πλευράς είναι λιγότερο ισχυρή. Το αντικείμενο μοιάζει περισσότερο σαν να αιωρείται.	Καθώς πλησιάζει προς το κέντρο η έλξη της πάνω πλευράς εξασθενεί όλο και περισσότερο. Το αντικείμενο τώρα μοιάζει μάλλον να πέφτει.

Έλξη των κατακόρυφων πλευρών

Έλξη της αριστερής πλευράς. Η γλάστρα φαίνεται σταθερά στερεωμένη. (Φωτο: Ιωάννης Πρωτονοτάριος)

Η έλξη των κατακόρυφων πλευρών είναι πολύ ισχυρή. Τα αντικείμενα φαίνονται σαν να είναι στερεωμένα στα πλάγια υπερνικώντας τη βαρύτητα.

Έλξη όλου του πλαισίου

Η έλξη της κατακόρυφης και της οριζόντιας πλευράς λειτουργούν αθροιστικά παράγοντας μια πολύ ισχυρή έλξη. Αν συνυπολογίσουμε και τη δύναμη της βαρύτητας μπορούμε να πούμε ότι το αντικείμενο είναι κυριολεκτικά κλειδωμένο στη γωνία. Τίποτα δεν μπορεί να το μετακινήσει από κει.

Τέντωμα του αντικειμένου. (Φωτο: Ιωάννα Χατζηπανηγύρη)

Μέγεθος

Η έλξη τείνει να τεντώσει το μεγάλο αντικείμενο και να το κάνει να φαίνεται μεγαλύτερο απ' ό,τι είναι.	Η έλξη του πλαισίου είναι πολύ ασθενής και υπερισχύει ο κενός χώρος ο οποίος τείνει να συμπιέσει το μικρό αντικείμενο στο κέντρο.

Έλξη της μάζας

Η μεγάλη γραφική μάζα έλκει τις μικρές.

Σχήμα και Φόντο

• Το σχήμα το αντιλαμβανόμαστε ως αντικείμενο ενώ το φόντο απλά ως ακάλυπτο μέρος της οθόνης
• Το σχήμα βρίσκεται μπροστά από το φόντο
• Η γραμμή που χωρίζει το σχήμα από το φόντο ανήκει στο σχήμα και όχι στο φόντο
• Το σχήμα είναι ασταθές και θεωρείται πιθανότερο να μετακινηθεί ενώ το φόντο θεωρείται ευσταθές με μικρή πιθανότητα να κινηθεί

Σημείωση: Οριακές περιπτώσεις όπου δεν είναι ξεκάθαρο τι είναι σχήμα και τι είναι φόντο μπορεί να οδηγήσουν στο φαινόμενο της πολυστάθειας (βλ.)

Διανύσματα

Τύποι διανυσμάτων

Γραφικά Διανύσματα

Τα διανύσματα αυτά δημιουργούνται από ακίνητα στοιχεία που οδηγούν το βλέμμα μας σε ορισμένες διευθύνσεις και δεν έχουν σαφή κατεύθυνση (φορά).

Μια απλή οριζόντια γραμμή είναι που μπορούμε να τη διατρέξουμε από αριστερά προς τα δεξιά (και από δεξιά προς τα αριστερά με λίγο μεγαλύτερη προσπάθεια) είναι το απλούστερο γραφικό διάνυσμα. Το ίδιο συμβαίνει και με μια ακολουθία στοιχείων που οδηγούν το βλέμμα μας σε μια διεύθυνση.

Αν ορίσουμε την αρχή της γραμμής, το διάνυσμα αποκτά μεγαλύτερη ένταση αλλά η κατεύθυνσή του παραμένει ασαφής.

Διανύσματα Δείκτου

Το διάνυσμα δείκτου δημιουργείται από μια κατάσταση που δείχνει σαφώς προς συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Τα συνηθέστερα διανύσματα δείκτου είναι:

• Βλέμμα
• Χέρι που δείχνει
• Βέλη
• Γενικά μυτερά αντικείμενα που "δείχνουν"
• Όπλα
• Οχήματα/άνθρωποι/ζώα που είναι ξεκάθαρο ότι βρίσκονται σε κίνηση (είτε γιατί υπάρχει θόλωμα κίνησης είτε γιατί είναι αυτονόητο, πχ. αεροπλάνο στον ουρανό, δρομέας που τρέχει κ.α.) και γενικά οποιοδήποτε αντικείμενο είναι ξεκάθαρο ότι βρίσκεται σε κίνηση.
  • Όσο μεγαλύτερη η ταχύτητα, τόσο πιο ισχυρό το διάνυσμα. Πχ. ένα άλογο που καλπάζει είναι πιο ισχυρό διάνυσμα από ένα άλογο που περπατάει.
  • Αυτά τα διανύσματα αναφέρονται σε στατικές εικόνες (φωτογραφίες).

Διανύσματα δείκτου (άνθρωποι που περπατάνε). Πολύ ασθενή λόγω πολύ μικρής ταχύτητας. (Φωτο: Ιωάννης Πρωτονοτάριος)

Διάνυσμα δείκτου (βέλος). Πολύ ισχυρό λόγω μεγάλου γραφικού μεγέθους. (Φωτο: Ιωάννης Πρωτονοτάριος)

Διανύσματα Κίνησης

Αυτά τα διανύσματα εμφανίζονται μόνο στην κινούμενη εικόνα (βίντεο) και αντιστοιχούν σε οτιδήποτε κινείται. Ισχύει κι εδώ η αναλογία με την ταχύτητα.

Μέγεθος διανύσματος

Τύπος	Γραφικό μέγεθος	Ισχύς διανύσματος
Διάνυσμα κίνησης	Υψηλό	Υψηλή ↑ ↓ Χαμηλή
	Χαμηλό
Διάνυσμα δείκτου	Υψηλό
	Χαμηλό
Γραφικό διάνυσμα	Υψηλό
	Χαμηλό

Τα διανύσματα δεν είναι όλα το ίδιο ισχυρά. Το πόσο ισχυρό είναι ένα διάνυσμα εξαρτάται από τον τύπο του και από το γραφικό του μέγεθος. Στον πίνακα μπορούμε να δούμε μια ταξινόμηση των διανυσμάτων ανάλογα με το γραφικό τους μέγεθος (όσο πιο πάνω, τόσο πιο υψηλού μεγέθους). Δηλαδή για παράδειγμα ένα χαμηλού μεγέθους διάνυσμα δείκτου είναι πάντα ισχυρότερο από ένα υψηλού μεγέθους γραφικό διάνυσμα κ.ο.κ.

Διευθύνσεις διανυσμάτων

Συνεχή

Συνεχή γραφικά διανύσματα (Φωτο: Ιωάννης Πρωτονοτάριος)

Συγκλίνοντα

Συγκλίνοντα διανύσματα δείκτου (βλέμματος). (Φωτο: Ιωάννης Πρωτονοτάριος)

Ψυχολογική κλειστότητα

Είναι η τάση να συμπληρώνουμε νοερά τα κενά που υπάρχουν στην πληροφορία που λαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας.

Είδωλα υψηλής και χαμηλής ευκρίνειας

• Χαμηλή ανάλυση
• Φλου
• Μικρό μέγεθος = επιλεγμένες λεπτομέρειες
• Επαγωγική προσέγγιση
• Έντονη συμμετοχή του θεατή
• Διευκόλυνση κλειστότητας

Μορφή (Gestalt)

Η ψυχολογική κλειστότητα αποτελεί νόμο της ψυχολογίας Gestalt που αναλύεται εκτενώς στην επόμενη ενότητα.

Μετάβαση σε 3ο αισθητικό πεδίο: Gestalt ►